"Laat je niet afleiden door kleine visjes"

De komende weken verschijnt een reeks van drie korte interviews over het management van complexe fraudeonderzoeken. Hoe vergroot je de beheersbaarheid en kwaliteit van het onderzoek? Wat gaat er wel eens mis en hoe kan je dat voorkomen? Lex van Almelo vraagt drie experts uit de publiek en private sector naar tips voor de praktijk. De eerste in de rij is Peter van Leusden (FIOD). Hij is één van de docenten van de Leergang Management van fraudeonderzoeken. Hij behandelt het onderwerp 'Doelbepaling fraudeonderzoek'.

Hoe manage je een complex fraudeonderzoek?

“Wij stellen altijd eerst de wat-vraag: wat is het doel van het onderzoek en wat is het effect dat wij willen bereiken? Daarna komt de hoe-vraag: hoe kunnen wij dat bereiken?”

Wat is de film?

“Je moet de casus filmisch benaderen. Wat is de film? Wat is er van A tot Z gebeurd? Welke scenario’s en welke spelers zijn er? Wat is de plot? Van daaruit ga je kijken naar wat je precies wilt en hoe je het verder aanpakt. Je kijkt vanuit het delict: wat is er aan vooraf gegaan, wat is er met het geld gebeurd et cetera? Dan krijg je een totaalbeeld en kun je betere keuzes maken over de vervolging.”

Kwaliteitsborging onderzoeksplan door fasering

“De kwaliteit van het onderzoeksplan borg ik met name door per fase te beschrijven wat het doel en effect van dat deel van het onderzoek zijn en hoeveel mensen ik daarvoor nodig heb. Ik rapporteer per fase welke doelen ik heb gehaald. Als wij de doelen niet hebben gehaald, leg ik uit waarom niet en geef ik aan wat wij moeten bijstellen en welke mensen wij nodig hebben. Wij werken doorgaans met een kleine kern. Bij het ING-onderzoek waren dat drie tot vijf mensen. Het complete onderzoeksteam telde toen gemiddeld acht á tien mensen.”

Beheersing fraudeonderzoek vergroten

“Met fasering vergroot je de beheersbaarheid van het fraudeonderzoek. Je loopt minder snel uit de planning en dat is essentieel. Je onderzoekt vaak eerst de verdenking tegen de rechtspersoon; daarna vindt aanvullend onderzoek plaats naar de strafbaarheid van natuurlijke personen. Anders dan berichten in de media suggereren, zijn in de corruptie-affaire van SBM Offshore wel degelijk natuurlijke personen vervolgd. Maar dat is heel laat gebeurd en inkij het buitenland, dus dat is veel mensen ontgaan.”

Focus op het echte probleem

“Planning en beheersbaarheid gaan wel eens mis als je tijdens het onderzoek meer ziet dan je verwacht en het probleem groter is dan je vooraf dacht. De kunst is dan de focus te houden op het echte probleem en je niet te laten afleiden door kleine visjes. Soms verzuip je in de data, omdat je veel te veel gegevens hebt verzameld.”

Olie in de machine

“Een echte trend is dat verdachte ondernemingen zelf onderzoek doen en de strafbare feiten zelf melden. Als de onderneming zelf meldt en goed meewerkt, wordt daar bij de afdoening meestal rekening mee gehouden. In de Verenigde Staten gaan advocaten er veel minder met een gestrekt been in en communiceren dikwijls met de officier van justitie over de gezamenlijke en conflicterende belangen. Vroeger strooide de advocaat zand in de raderen, tegenwoordig is hij meer de olie van de machine. Deze praktijk zien we in Nederland ook steeds vaker.”

Effect en impact fraudeonderzoek

“Je moet creatief zijn in de tactiek en strategie van jouw onderzoek en steeds kijken welk effect en impact je wilt bereiken. Aan SBM Offshore hebben wij relatief weinig opsporingsuren besteed, mede dankzij het interne onderzoek van SBM zelf.”

Tips Management fraudeonderzoek

1. Faseer het fraudeonderzoek
2. Denk filmisch
3. Bedenk steeds welk effect en welke impact je wilt behalen